|
|
| ¿Y éso de Aragón? |
"Aragón ye un biello país situgato en a muga entre Franzia y España, a ro cual ye autualmén integrato.
Un territorio pleno de contrastes que dende l'empenzipiallo d'a suya istoria, achunta chen de diferéns razas, creyenzias, y manieras de bibir.
Un pais con un Dreito Propio, alazét d'as mudernas formas d'o Dreito Común Uropeyo. Tierra de libertá an toz os pueblos d'Uropa se'n an mirato ta bier una comunidá ampla, pro diferén y alabez chunta y embrecada como uno solenco.
Aragón ye un país muito amplo.
Dende as alteras zimas d'os Pirinés ta ras tierras d'o Baxo Aragón, o territorio d'Aragón ye rebutiú de contrastes. Un país guaire uniforme, an fa muitos sieglos que chen de difere´ns lugars d'o mundo biben y triballan a zofra.
Istoricamén, o país s'a dallau en redoladas. Una Lai d'as Cortes d'Aragón que cuan lis pete a os nuestros gubernans enzetará l'enchengue, fa d'as redoladas un istrumento de triballo y de ature d'a espoblazión.
Aragón ye una d'as más importáns reyalidáz istoricas uropeyas, con unas mugas que, difuera de bellas disgraziatas eszeuzións que calerba reparar ascape,ye parellana a ras mugas tradizionals d'Aragóón drento d'as ampluras de chen y tierras que s'integraban n'a Corona d'Aragón.
En tién una superfizie de arredol de 48.100qm², estendillatos entre as 33 redoladas d'alministrazión autualmén aragonesa, a ras que cal adubir redoladas istoricamén aragonesas, A bal d'Arán y a Ribagorza Oriental, autualmén baxo alministrazión catalana, y a redolada d'Ademúz, n'o sur d'o pais, baxo alministrazión balenziana. Tot o territorio aragonés s'estendilla de Norte enta par d'o Sur, dende os Perinés dica ras foyas lebantinas d'os ríos Mijares y Turia (260 qm d'o norte ta o sur, por 180 qm d'o este enta ro ueste) n'una configurazión de conchuntas que remera grosso modo un reutanglo lixeramén amanato enta par d'o este n'a suya parte altera, de maniera qu'una d'as diagonals d'a figura feta se disposa d'o norte enta ro sur.
O río Ebro dalla o pais d'o norueste enta sureste, tarcual a bisagra denzima d'a que s'articla gran parti d'a bita aragonesa. L'orache ye muito xuto (plebidas arredol d'os 400 mm añals) n'a Foya Zentral, de montaña relatibamén umedo n'os Perinés y continental y de montaña menos umedo n'o Sistema Iberico. Iste amplo pais (d'as mesuras de Suiza u Irlanda) inclosa tierras de mui esparellata condizión dende a ringla d'o Ebro.D'a mesma mena enta ro Norte como enta ro Sur, as planas flubials y os glazis de suaus peniens dixan pas a ras primeras montañas pirinencas u d'o Sistema Iberico.
N'a primera d'as endrezeras amanixen ascape montañas de meyana altaria (rara begata bi-son de más de 1.500 m), como as sierras de Guara y A Peña que fan l'abán d'o contriforte pirinenco debán d'as tierras planas, dinantes de plegar a ras grans tucas ´ d'a muga pirinenca.
En o sur, as primeras muelas calcareas desprenditas d'o Sistema Iberico se'n troban solo que a 30 qm d'o exe d'o río. Dende astí, dica ras mugas de Castiella y Balenzia, as tierras bi-son zereñas y d'altaria o que fa que muitas d'as redoladas d'o sur sigan por denzima d'os 900 m d'altaria meya.
As tierras d'Aragón inclosan, pues, una ampla dibersidá espazial, que se rebulla antimás por a bariedá de solatos y d'influenzias orachencas que se'n dan n'ellas. Ixo sin charrar cosa d'os aspeutos umáns y economicos singulars de cada redolada, que inclosan a ra suya begata un nuebo fautor de esferenzia con os paíz d'arredol d'Aragón. con tot y con ixo ye esclatera a esistenzia de tres grans conchuntos rexionals que sin crebar a suya unidá sustanzial, s'alzan por as suyas particlaridáz fisicas y umanas: l'Alto Aragón, a Tierra Plana y o Sistema Iberico Aragonés.
N'a primera d'istas tres subrexions bi-son, d'un costau, as Bals Pirinencas y, d'atro, as Sierras Exteriors pirinencas. N'a segunda cal adubir as comarcas d'os semontanos, o perinenco (Baldonsella, Foya de Uesca, semontano balbastrense) y l'Iberico (semontanos de Tarazona y L'Almunia, Campo de Cariñena y semontano d'o Baxo Aragón).
As dos subrexions bi-son separatas por a terzera d'eras, a Tierra Plana, an se troban os secanos y ruxiadas d'a Ribera d'o Ebro (Zinco Billas,Biolada, Monegros, Ribera de Gallur, Campo de Zaragoza y Baxo Aragón). A estratexica posizión d'Aragón fa d'iste pais necso natural dentre dos d'os exes d'enampladura más importáns d'Uropa, l'Exe Mediterranio y l'Exe Atlantico. " (Casa Contena'x - http://go.to/casacotenax/)
Supongo que con la explicación que se da en Casa Contena`x es más que suficiente, pero me gustaría añadir mi subjetiva opinión.
Somos 1.183.234 personas en 33 comarcas y 760 municipios, superando los 2000 pueblos o núcleos urbanos. Más de un millón de personas sumisas, que han perdido el amor propio, que dejan escapar entre los dedos los últimos granos de historia, herencia y orgullo. Condenados a desparecer en un gran desierto (exceptuando la gran urbe Zaragoza) si no despertamos. Aragón, un país de contrastes, desiertos y frondosos bosques, estepa y agua en abundancia, montañas y llanos, valles y minas, sasos y cuevas, regadio y secano... Orgullosos, nobles pero serviles y ciegos. Generosos, valerosos pero cobardes y demagogos.
Volver a